Βίλλα Τυπάλδου στο Ληξούρι
Πλέον τρείς άνθρωποι διαχειρίζονται το Κληροδότημα Τυπάλδου, ο δήμαρχος-ο διοικητής της Αστυνομίας-ο πρόεδρος των Χαβριάτων. Όπως έχουμε αναφέρει, ο πρόεδρος των Χαβριάτων, Τάσος Μοσχόπουλος, πήρε την πρωτοβουλία να "συγυρίσει" το κτήμα Τυπάλδου, στο Ληξούρι. Το αποτέλεσμα; Βρήκε λίγη από την παλιά του αρχοντιά! Ανά μεγάλα διαστήματα, όλο και κάποιος από τους εκάτοστε δημάρχους αναλαμβάνει την φροντίδα του. Αυτό που χρειάζεται τώρα είναι τακτική συντήρηση. Μην αφήσετε πάλι το κτήμα να γίνει ζούγκλα!
Με την βίλλα που βρίσκεται στο κέντρο του κτήματος, τι θα γίνει; Εντονες εικόνες εγκατάλλειψης, ζημιές από τους αθίγγανους που είχαν κάνει κατάληψη, ζημιές από την μανία του καιρού. Σπασμένες πόρτες, ταβάνια και πατώματα σε άθλια κατάσταση, μπρίζες και γενικότερα τα ηλεκτρικά συστήματα διαλυμένα. Αν το κτήριο αυτό φροντιστεί θα μπορούσε να αξιοποιηθεί τουριστικά και να αποφέρει σημαντικά κέρδη! Μην το αφήνετε άλλο στην τύχη του. Δώστε του λίγη από την χαμένη του λάμψη. Η θέα από την ταράτσα δεν περιγράφεται με λόγια.
Ας μάθουμε όσοι δεν ξέρουμε, ποιοί ήταν οι αδελφοί Τυπάλδοι...Ακολουθεί η έρευνα από τον Γεράσιμο Γαλανό.
Το μεγάλο ξεκίνημα του Ελληνικού τουρισμού και το άνοιγμά του στις Ευρωπαϊκές χώρες το οφείλουμε στη δραστηριότητα και το επιχειρηματικό μυαλό των Αδελφών Στυλιανού Τυπάλδου, Σπύρο και Χαράλαμπο.Είναι αναμφισβήτητο το γεγονός ότι, οι Αδελφοί Τυπάλδοι, με τα πλοία που απέκτησαν, έζευξαν όλη τη Μεσόγειο με πολλές χώρες της Ευρώπης αναπτύσσοντας έτσι τις ακτοπλοϊκές συγκοινωνίες, αλλά και στερεώνοντας τον Ελληνικό τουρισμό σε τέτοιο βαθμό, έτσι ώστε εμείς σήμερα να θεωρούμε και να εκτιμούμε την πρωτοπορία και την προσφορά τους αποκαλώντας μάλιστα τους Αδελφούς Τυπάλδους Πατέρες του Ελληνικού Τουρισμού.
Η δράση τους ξεκινά δυναμικά όταν μετά την απελευθέρωση, το 1946, έφεραν το πρώτο επιβατικό πλοίο, το «Α/Π ΗΛΙΟΥΠΟΛΙΣ», που ήταν μια πρώην θαλαμηγός ναυπηγημένη το 1903, και ίδρυσαν την «Ατμοπλοΐα Αιγαίου Αδελφοί Τυπάλδοι».
Αργότερα ακολούθησε το «ΙΟΝΙΟΝ» και συγχρόνως η κίνηση αυτή έδωσε το έναυσμα και σε άλλους πλοιοκτήτες να αγοράσουν διάφορα ακτοπλοϊκά σκάφη και να δείξουν ανάλογη δραστηριότητα.
Το 1949 οι Αδελφοί Τυπάλδοι με τα πλοία που είχαν στην ιδιοκτησία τους κάνουν γνωστή την Ελλάδα μέσα από τα κανάλια του οργανωμένου τουρισμού ο οποίος για πρώτη φορά τότε άρχισε στη χώρα μας.
Ο Σπύρος Τυπάλδος με την πλούσια πείρα και το ανοικτό πεδίο σκέψης και δράσης κατάλαβε πως για να επιτύχει η ανάπτυξη του τουρισμού στην Ελλάδα πρέπει να ξεκινήσουν δρομολόγια σε συγκεκριμένες γραμμές κατάλληλα πλοία τα οποία να μπορούν να προσφέρουν ανάλογες υπηρεσίες.
Πάνω σε αυτήν τη σκέψη οι πλοιοκτήτες αγόρασαν το 1949 το «ΑΓΓΕΛΙΚΑ» και το «ΑΙΓΑΙΟΝ» και έπειτα το «MEDITERRANEAN»1. Τα τρία αυτά πλοία είχαν ναυπηγηθεί στην Σκωτία για λογαριασμό της διεθνούς εταιρείας «Canadian Pacific» και έκαναν κανονικούς πλόες μεταξύ Αμερικής –Καναδά –Αλάσκας. Η αγορά αυτών των πλοίων στάθηκε σπουδαία απόφαση ωστόσο κατηγορήθηκε η πλοιοκτησία ότι αυτά τα νεοαποκτηθέντα τρία πλοία ήταν ποταμόπλοια. Θα πρέπει να τονισθεί ότι το «MEDITERRANEAN» είχε ήδη αποκτήσει παράσημο γιατί βύθισε έξω από την Αυστραλία το ιαπωνικό υποβρύχιο το οποίο είχε καταποντίσει το «EX PRINCESSE MARGUERITE».
Τα τρία αυτά πλοία διαμορφώθηκαν έτσι ώστε να παρέχουν όλες τις ανέσεις στους επιβαίνοντες, διέθεταν πολλούς χώρους με όλα τα απαραίτητα, είχαν πολλά διαμερίσματα, αίθουσα κινηματογράφου, αίθουσα χορού και μάλιστα φιλοξενείτο και μόνιμη ορχήστρα, πισίνα και άλλα πρωτοποριακά για την καλύτερη μεταφορά και θετική ταξιδιωτική εμπειρία των επιβατών.
Tα «ΑΓΓΕΛΙΚΑ», «ΑΙΓΑΙΟΝ», και «MEDITERRANEAN» -όπως λέει ο Σπύρος Τυπάλδος2 σε ομιλία του που έγινε στην αίθουσα του «Παρνασσού» τις 2 Μαρτίου 1959-: «…ταυτόχρονα ενέπνευσαν και την εμπιστοσύνην εις τους επιβάτας λόγω του όγκου των και της ταχύτητός των, είναι δε ακριβής και ανελλειπής η εκτέλεσις των δρομολογίων των. Ούτω δια των πλοίων τούτων εθέσαμεν τας βάσεις του τουρισμού». Και προσέθεσε χαρακτηριστικά: «…δεν θέλω να προσκομίσω γλαύκας εις Αθήνας αλλά το αυγό του Κολόμβου και σας το προσκομίζω...». Με αυτή τη φράση δικαιολογημένα ήθελε να τονίσει και να δείξει την σημαντικότατη προσφορά του τουρισμού στον οικονομικό τομέα.
Και το 1951αποφάσισε να πραγματοποίηση κάτι που δεν είχε έως τότε εφαρμοστεί: πάνω στα τακτικά δρομολόγια των πλοίων δημιούργησε οργανωμένες εκδρομές. Αυτό ήταν «το αυγό του Κολόμβου» για το Σπύρο Τυπάλδο. Καμιά Εταιρεία στον κόσμο δεν είχε εφαρμόσει κάτι τέτοιο καθώς περιορίζονταν στα λεγόμενα round trips3. Αυτόν τον «ιδιαίτερο» τουρισμό που θέσπισε πρώτα ο Σπύρος Τυπάλδος αντέγραψαν ύστερα οι μεγάλες κολοσσιαίες διεθνείς εταιρείες.
Η ατμοπλοΐα των Αδελφών Τυπάλδου είχε παντού σε όλη την Ευρώπη, με έδρα την Φρανκφούρτη, πολλά ναυτιλιακά πρακτορεία, πολύ περισσότερα από κάθε άλλη παρεμφερή εταιρεία.
Το «ΑΓΓΕΛΙΚΑ» δρομολογημένο στη γραμμή Πρίντεζι - Κέρκυρα - Κεφαλονιά - Πάτρα - Πειραιά - Ηράκλειο έδενε σε όλα αυτά τα λιμάνια και ταυτόχρονα πραγματοποιούσε κρουαζιέρες4. Βλέποντας την άνοδο του τουρισμού ο Σπύρος Τυπάλδος οργάνωσε εβδομαδιαίες κρουαζιέρες από τη Βενετία με το «MEDITERRANEAN», που διανυκτέρευε στον Πειραιά, και είχε τελικό προορισμό στη Σμύρνη.
Το 1955 η ατμοπλοΐα αγόρασε το «ΑΔΡΙΑΤΙΚΗ», πρώην Ε/Γ «ΤΕΤΗ»5. Δρομολογήθηκε από τη Βενετία στον Πειραιά και έκανε κρουαζιέρες στα αιγαιοπελαγίτικα νησιά.
Παράλληλα με τη αγορά των πλοίων και την επέκταση της ατμοπλοΐας, οι Αδελφοί Τυπάλδοι ανέπτυξαν τον τουρισμό με την ευρύτερη έννοιά του. Το ζητούμενο ήταν να βρεθούν καταλύματα για τους τουρίστες και πάνω σε αυτή την ανάγκη δημιουργήθηκαν τα λεγόμενα campings.
Το πρώτο camping έγινε ήταν στην Κεφαλληνία ιδιαίτερη πατρίδα των πλοιοκτητών Τυπάλδων αλλά λόγω που οι σεισμοί καταστρέψανε το νησί εγκαταλείφθηκε η συνέχεια. Το 1954, ένα χρόνο μετά από τους καταστρεπτικούς σεισμούς των Ιονίων Νήσων, ο Σπύρος Τυπάλδος δημιούργησε τις εγκαταστάσεις στο Ξυλόκαστρο, παρ’ όλες τις αντιδράσεις και δυσκολίες που του πρόβαλαν κάποιοι. Οι εγκαταστάσεις στο Ξυλόκαστρο ήταν πρωτότυπες, και σε κανένα άλλο μέρος της Ευρώπης δεν υπήρχαν παρόμοιες. Παρείχαν όλες τις ανέσεις και τις διασκεδάσεις και γενικά είχαν την κατάλληλη υποδομή για να φιλοξενήσουν τουρίστες.
Ο πρωτεργάτης αυτής της μεγάλης κίνησης και ανάπτυξης του τουρισμού στην Ελλάδα, ο Σπύρος Τυπάλδος, στην ομιλία του το 1959 χαρακτήρισε τον εαυτό του «απόστολο». Πράγματι, όπως οι Απόστολοι του Χριστιανισμού μετέβησαν στα πέρατα για να τον διαδώσουν, έτσι κι αυτός επισκέφτηκε την κάθε απομακρυσμένη γωνιά του κόσμου για να προσκαλέσει δημοσιογράφους, ανθρώπους του πνεύματος, οικονομικούς παράγοντες και αρμόδιους τουριστικών γραμμών, στις «ρότες» τις δικές του, στην πρωτοπόρα πορεία του που έμελλε να σηματοδοτήσει μια νέα εποχή.
Επίσης μια πρωτοτυπία που -όπως λέει και ο Τυπάλδος- «δεν ακολουθεί την πεπατημένη» ήταν ότι δεν άρχισε την ανάπτυξη του τουρισμού μιλώντας για την Ακρόπολη και τις άλλες αρχαιότητες. Μίλησε για τον ήλιο, για τα μαργαριταρένια νησιά του ελλαδικού χώρου, για τα καταγάλανα νερά των θαλασσών μας, για τα φρούτα και για την ελληνική φιλοξενία και έπειτα ακολουθούσε η προβολή των αρχαιοτήτων. «Πούλησε» -με δυο λόγια- ήλιο και θάλασσα για πρώτη φορά.
Παράλληλα με την ανάπτυξη των χερσαίων επιχειρήσεων συνεχίστηκε η καλή πορεία των ακτοπλοϊκών γραμμών που είχε οργανώσει η εταιρεία. Η χρονιά του 1959 στάθηκε κορυφαία για την «Ατμοπλοΐα Τυπάλδου» αφού υπήρξε συνεργασία με το αγγλικό τουριστικό πρακτορείο SWAN που χρονοναύλωσε το «ΑΔΡΙΑΤΙΚΗ». Τότε η Ατμοπλοΐα αγόρασε το επιβατικό «ΚΡΗΤΗ» το οποίο μετασκεύασε σε κρουαζιερόπλοιο και μάλιστα έγινε το καλύτερο της εποχής του. Επίσης τη χρονιά αυτή η εταιρεία απέκτησε το «ΕΛΛΑΣ» που έκανε κρουαζιέρες στα ελληνικά νησιά. Κάθε άνοιξη και φθινόπωρο οι κρουαζιέρες γίνονταν σε 15νθήμερη βάση, ενώ τα καλοκαίρια σε 7ήμερη και, με αφετηρία τη Βενετία και στάσεις σε Πειραιά και Μύκονο, κατέληγαν στη Ρόδο.
Το 1961 αγόρασε η Ατμοπλοΐα Τυπάλδου το «ΛΗΜΝΟΣ», η πρώην καναδική κορβέτα «H.M.C.S. LINDSAY» που είχε ναυπηγηθεί το 1943, και δρομολογήθηκε στην εταιρεία το 19626. Την ίδια χρονιά αγόρασε η εταιρεία και τα δύο αδελφά υπερωκεάνια «ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ» και «ΑΘΗΝΑΙ» τα οποία πραγματοποιούσαν 15νθήμερες κρουαζιέρες σε όλη τη Μεσόγειο.Βλέποντας ο Σπύρος Τυπάλδος πως η εταιρεία επετύγχανε τους σκοπούς της αγόρασε από το Αμερικανικό Ναυτικό δύο πολεμικά πλοία που μετονομάστηκαν σε «ΡΟΔΟΣ» και «ΜΥΚΟΝΟΣ ».Το 1963 αγοράστηκε το «MEDITERRANEAN ΙΙ» που, αφού μετετράπη σε κρουαζιερόπλοιο, ονομάστηκε «ΗΛΕΚΤΡΑ».
Η επιθυμία και ο κρυφός πόθος όμως του Σπύρου Τυπάλδου δεν ήταν όπως φαίνεται να κατακτήσει τη Μεσόγειο και να αναπτύξει τον ελληνικό τουρισμό, αλλά να κάνει το μεγάλο βήμα και στο εξωτερικό, ιδιαίτερα στη Βόρειο Ευρώπη. Με αυτή τη σκέψη δρομολογήθηκε το «ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ» από το Rotterdam της Ολλανδίας και προσέγγιζε τα μέρη του Βόρειου Πόλου.
Χρονιά σταθμός για την ατμοπλοΐα των Αδελφών Τυπάλδου είναι το 1963, όπου θα υλοποιηθεί το μεγάλο εγχείρημα μιας κρουαζιέρας με 650 περίπου άτομα για 54 μέρες από τη Βενετία έως τη Βομβάη με το «ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ ». Η «Ατμοπλοΐα Αιγαίου» έως και το 1963 είχε ανοίξει ολοκληρωτικά το δρόμο για την ανάπτυξη του ελληνικού τουρισμού.
Την περίοδο εκείνη άρχισαν να παρουσιάζονται μιμητές. Έτσι τον ίδιο χρόνο ο εφοπλιστής Κωνσταντίνος Ευθυμιάδης έφερε το πρώτο επιβατικό – αρματαγωγό, το «ΦΑΙΣΤΟΣ», που δρομολογήθηκε στη γραμμή Πειραιά –Κρήτη. Τότε ακριβώς άρχισε ένας ανταγωνισμός μεταξύ των εταιρειών και οι προκλήσεις για ταχεία και καλύτερη εξυπηρέτηση ήταν πολλές. Ως απάντηση η «Ατμοπλοΐα Αιγαίου» έδωσε στην ακτοπλοΐα το πλοίο «ΣΟΦΟΚΛΗΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ» που ναι μεν δεν είχε τη χωρητικότητα του «ΦΑΙΣΤΟΣ», όμως πραγματοποιούσε τη θαλάσσια διαδρομή Πειραιά –Κρήτη σε 8 ώρες.
Θα πρέπει να τονιστεί και μια έξυπνη και πρωτότυπη για εκείνη την περίοδο κίνηση του Σπύρου Τυπάλδου. Ήτοι η χρησιμοποίηση του «ΕΛΛΑΣ» ως πλοίου-ενδιάμεσου. Συγκεκριμένα το «ΕΛΛΑΣ» μετέφερε τουρίστες από τη Βενετία στον Πειραιά και από εκεί μετεπιβιβάζοντο σε άλλα καράβια της εταιρείας και συνέχιζαν την κρουαζιέρα τους όπου είχαν προγραμματίσει.
Το 1964 το γαλλικό υπερωκεάνιο «KOLOMBIE» αγοράστηκε από την Ατμοπλοΐα Τυπάλδου, μετονομάστηκε σε «ΑΤΛΑΝΤΙΚΑ» και πήρε τη θέση του «ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ» στις ελληνικές θάλασσες και στη Μεσόγειο.
Κάθε χρόνο σχεδόν η Ατμοπλοΐα Αδελφών Τυπάλδων αγόραζε πλοία για να αντιμετωπίζει, όχι μόνο τις προκλήσεις που παρουσιάζονταν από διάφορους ανταγωνιστές αλλά πάνω από όλα για να στηρίξει την πρωτοπορία και την ανάπτυξη του Ελληνικού τουρισμού που αυτή πρώτη δίδαξε μέσω των ιδρυτών και πρωτεργατών της αδελφών Τυπάλδου.
Το 1965 αγοράστηκε το «MOUNT OLYMPOS» το οποίο θα πραγματοποιούσε 15νθήμερες κρουαζιέρες από τη Νεάπολη της Ιταλίας έως το Γιβραλτάρ κάνοντας σταθμούς σε διάφορα λιμάνια Μεσογειακών πόλεων. Το 1966 στα περιουσιακά στοιχεία της Ατμοπλοΐας Τυπάλδου προσετέθη το αδελφό πλοίο του προηγουμένου, το πρώην γαλλικό επιβατικό «VILLE D’ ALGERS». Ονομάστηκε «ΠΟΣΕΙΔΩΝ» αλλά ποτέ δεν δρομολογήθηκε σε κάποια γραμμή καθώς τον ίδιο χρόνο έπλευσε στο λιμάνι της Ιταλίας La Spezia όπου και διαλύθηκε. Μέσω της Ιταλίας, χώρας όμορης της Ελλάδας με λιμάνια αρκετά και οργανωμένα, μπορούσαν εύκολα οι Ευρωπαίοι να έχουν πρόσβαση σε διάφορες χώρες της ανατολής. Μετά τη Βενετία, το Πρίντεζι και το λιμάνι της Γένοβας, ήλθε η σειρά του λιμανιού της Ανκόνα που μέχρι τότε δεν είχε αξιοποιηθεί δυναμικά. Την συγκοινωνία με αυτό το λιμάνι άνοιξε το νεοαγορασθέν πλοίο εκείνης της χρονιάς, το ΕΓ/ ΟΓ «ΧΑΝΙΑ», το οποίο εκτελούσε το δρομολόγιο Πάτρα –Κέρκυρα –Ανκόνα τους καλοκαιρινούς μήνες δυο φορές την εβδομάδα, ενώ τους χειμερινούς έκανε το δρομολόγιο Πειραιά –Ηράκλειο. Τους πρωτεργάτες και δημιουργούς της «Ατμοπλοΐας Αιγαίου» αδελφούς Τυπάλδου, απασχολούσε πάντα η συγκοινωνία και η γραμμή με την Μεγαλόνησο. Με ανταγωνιστική διάθεση ως προς τους άλλους εφοπλιστές που ακολούθησαν τα βήματα των Κεφαλλήνων αδελφών και είχαν ίδιες με αυτούς βλέψεις, είτε γιατί αυτοί (ενν. οι Τυπάλδοι) είχαν και τα ηθικά δικαιώματα να είναι πάντα πρώτοι σε ναυτικά ανοίγματα επιθυμούσαν να μη λείψει ποτέ καράβι τους από το νησί, από την Κρήτη. Αγόρασαν λοιπόν το «ΗΡΑΚΛΕΙΟΝ» και το δρομολόγησαν στη γραμμή Πειραιάς - Χανιά. Δυστυχώς όμως, αυτό πλοίο στάθηκε μοιραίο για την «Ατμοπλοΐα Αιγαίου» Αδελφών Τυπάλδου. Μια κακή φόρτωση στα σωθικά του την τελευταία στιγμή, μια νυχτιά με μεγάλη θαλασσοταραχή, μια κακιά στιγμή και μια πολιτική διαφοροποίηση του πιστεύω των κεντρώων αδελφών από το τότε πολιτικό γίγνεσθαι7, και το τραγικό ναυάγιο που έμεινε στην ιστορία ως «το ναυάγιο στη Φαλκονέρα»8 ξερίζωσε, μαζί με τις 247 ψυχές, και όλη τη θαλασσινή αυτοκρατορία των Τυπάλδων, αυτών που ανέπτυξαν, στήριξαν και θεμελίωσαν τον ελληνικό τουρισμό και τον έφεραν σε ίδιο επίπεδο –αν όχι ανώτερο- με τον ευρωπαϊκό. Αυτών που τα πλοία και οι δράσεις τους έκαναν γνωστή την Ελλάδα στην υπόλοιπη Ευρώπη και έδωσαν ταυτότητα και εύσημα στον ελληνικό τουρισμό.
Οι δίκες, οι επιδικασθείσες αποζημιώσεις των συγγενών των νεκρών του ναυαγίου, η φυλάκιση του Χαράλαμπου Τυπάλδου, του ναυπηγού και μέρους του προσωπικού του πλοίου καθώς και του ανώτερου στελέχους της εταιρείας Τάκη Κόκκινου, εξάντλησαν την ατμοπλοΐα και την οδήγησαν σε ολοσχερή κατάρρευση.
Αξίζει μια αναφορά στους πρωτοπόρους που άνδρωσαν την «Ατμοπλοΐα Αιγαίου» και γενικά προσέφεραν στην ελληνική ατμοπλοΐα. Ο βασικός πρωτεργάτης Σπύρος Τυπάλδος έδωσε πολλά στον ελληνικό τουρισμό και στην ακτοπλοΐα. Με τις πρωτοπόρες σκέψεις του και τις πρωτοτυπίες που τολμούσε οι οποίες για εκείνη την περίοδο φάνταζαν αδιανόητες, χάραξε σύγχρονη πορεία στην ελληνική ναυτιλία και στον ελληνικό τουρισμό. Πίστευε πως ο τουρισμός δεν πρέπει να είναι εποχιακός, αλλά ετήσιος και όχι να επικεντρώνεται σε έναν ή δύο τόπους αλλά απεναντίας να αγκαλιάζει όλη την Ελλάδα. Έλεγε πως «πρέπει να δώσουμε ζωή στην επαρχία, να την αξιοποιήσουμε και να τη σώσουμε από το φαινόμενο της αστυφιλίας».
Βέβαια στο πρόγραμμα των Αδελφών Τυπάλδου, ήταν και η Κεφαλονιά που ως γενέτειρά τους την είχαν συμπεριλάβει στα σχέδιά τους. Μάλιστα, το 1953 είχαν ξεκινήσει να φτιάχνουν CAMPING, αλλά τους πρόλαβε ο σεισμός με αποτέλεσμα να στραφούν στο Ξυλόκαστρο και στη Ρόδο.
Γνώριζαν οι δύο Πρωτεργάτες και θεμελιωτές της Ατμοπλοΐας το σωστό τρόπο της διαφήμισης και πάνω σε αυτόν πέτυχαν να κάνουν μεγάλα βήματα.
Είχαν να αντιμετωπίσουν πολλές δυσκολίες και ανταγωνιστές μα άντεξαν σε έναν αγώνα που τους χάρισε τον τίτλο των Πρωτοπόρων.
Πηγές - Βιβλιογραφία:
1 Ονομάζονταν «PR. ALISE», «PR. ADELAIDE», «PR.CHARLOTTE».
2 Σπύρου Στυλ. Τυπάλδου, Η ανάπτυξη του τουρισμού εν Ελλάδι, Αθήνα 1959
3 Γνωστά ως aller - retour, πήγαινε – έλα.
4 Τις κρουαζιέρες πρώτα τις εγκαινίασε ο Τάσος Ποταμιάνος με το «ΣΕΜΙΡΑΜΙΣ» το 1956 όταν, ναυλωμένο από τον ΕΟΤ, έκανε διήμερες κρουαζιέρες σε Ύδρα, Μύκονο, Δήλο, Σαντορίνη.
5 Πιο παλιά ήταν βρετανική φρεγάτα «H.M. S. LOSSIE» και από το 1947 ήταν στην ατμοπλοΐα Γ. Σιγάλα.
6 Το «ΛΗΜΝΟΣ» έπειτα από τη λύση της εταιρείας Τυπάλδου οδηγήθηκε το 1982 σε διάλυση.
7 Βλ. αναλυτικό αφιέρωμα: «ΗΡΑΚΛΕΙΟΝ» κι η θάλασσα μένει πάντα εκεί, να σκεπάζει οδύνες χρόνων», Ευρυδίκη Λειβαδά-Ντούκα, στο περιοδικό «ΕΦΟΠΛΙΣΤΗΣ» τ.
8 Λόγω του κοντινού ξερονησιού που έγινε το κακό.
