"Εδώ Πολυτεχνείο! Λαέ της Ελλάδας το Πολυτεχνείο είναι σημαιοφόρος του αγώνα μας, του αγώνα σας, του κοινού αγώνα μας ενάντια στη δικτατορία και για την Δημοκρατία"
Η Ελλάδα βρισκόταν από τις 21 Απριλίου 1967 υπό τη δικτατορική διακυβέρνηση του στρατού, καθεστώς που είχε καταργήσει τις ατομικές ελευθερίες, είχε διαλύσει τα πολιτικά κόμματα και είχε εξορίσει, φυλακίσει και βασανίσει πολιτικούς και πολίτες με κριτήριο τις πολιτικές τους πεποιθήσεις.
Το 1973 βρίσκει τον ηγέτη της χούντας, Γεώργιο Παπαδόπουλο, να έχει ξεκινήσει μια διαδικασία φιλελευθεροποίησης του καθεστώτος, η οποία συμπεριλάμβανε την αποφυλάκιση των πολιτικών κρατουμένων και την μερική άρση της λογοκρισίας, καθώς και υποσχέσεις για νέο σύνταγμα και εκλογές στις 10 Φεβρουαρίου 1974 για επιστροφή σε πολιτική διακυβέρνηση. Στελέχη της αντιπολίτευσης, μπόρεσαν έτσι να ξεκινήσουν πολιτική δράση ενάντια της χούντας.[2]
Η χούντα, στην προσπάθειά της να ελέγξει κάθε πλευρά της πολιτικής, είχε αναμιχθεί στον φοιτητικό συνδικαλισμό από το 1967, απαγορεύοντας τις φοιτητικές εκλογές στα πανεπιστήμια, στρατολογώντας υποχρεωτικά τους φοιτητές και επιβάλλοντας μη εκλεγμένους ηγέτες των φοιτητικών συλλόγων στην Eθνική Φοιτητική Ένωση Eλλάδας (ΕΦΕΕ).[3] Αυτές οι ενέργειες δημιούργησαν έντονα αντιδικτατορικά αισθήματα στους φοιτητές, όπως τον φοιτητή Γεωλογίας Κώστα Γεωργάκη, ο οποίος αυτοπυρπολήθηκε δημόσια το 1970 στην Γένοβα της Ιταλίας σε ένδειξη διαμαρτυρίας ενάντια στη χούντα.[4] Με αυτή την εξαίρεση, η πρώτη μαζική δημόσια εκδήλωση διαμαρτυρίας ενάντια στη χούντα ήρθε από τους φοιτητές στις 21 Φεβρουαρίου 1973.
Οι αναταραχές ξεκίνησαν λίγο νωρίτερα, στις 5 Φεβρουαρίου, όταν οι φοιτητές του Πολυτεχνείου αποφάσισαν αποχή από τα μαθήματά τους. Στις 13 Φεβρουαρίου πραγματοποιήθηκε διαδήλωση μέσα στο Πολυτεχνείο και η χούντα παραβίασε το πανεπιστημιακό άσυλο, δίνοντας εντολή στην αστυνομία να επέμβει. Έντεκα φοιτητές συλλήφθηκαν και παραπέμφθηκαν σε δίκη. Με αφορμή αυτά τα γεγονότα, στις 21 Φεβρουαρίου, περίπου τρεις με τέσσερις χιλιάδες φοιτητές της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών κατέλαβαν το κτίριο της σχολής στο κέντρο της Αθήνας επί της οδού Σόλωνος, ζητώντας ανάκληση του νόμου 1347 που επέβαλε την στράτευση «αντιδραστικών νέων», καθώς 88 συμφοιτητές τους είχαν ήδη στρατολογηθεί με τη βία. Από την ταράτσα του κτιρίου απαγγέλλουν τον ακόλουθο όρκο: «Εμείς οι φοιτηταί των Ανωτάτων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων ορκιζόμαστε στο όνομα της ελευθερίας να αγωνισθούμε μέχρι τέλους για την κατοχύρωση: α) των ακαδημαϊκών ελευθεριών, β)του πανεπιστημιακού ασύλου, γ) της ανακλήσεως όλων των καταπιεστικών νόμων και διαταγμάτων». Η αστυνομία έλαβε εντολή να επέμβει και πολλοί φοιτητές σε γύρω δρόμους υπέστησαν αστυνομική βία, χωρίς όμως τελικά να παραβιαστεί το πανεπιστημιακό άσυλο. Τα γεγονότα στη Νομική αναφέρονται συχνά ως προάγγελος της εξέγερσης του Πολυτεχνείου.[3][5]
Η εξέγερση των φοιτητών επηρεάστηκε επίσης σημαντικά και από τα νεανικά κινήματα της δεκαετίας του '60, και ειδικά από τα γεγονότα του Μάη του '68.[6]
Τα γεγονότα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Στις 14 Νοεμβρίου 1973 φοιτητές του Πολυτεχνείου αποφάσισαν αποχή από τα μαθήματα και ξεκίνησαν διαδηλώσεις εναντίον του βάναυσου στρατιωτικού καθεστώτος. Οι φοιτητές που αυτοαποκαλούνταν «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι», οχυρώθηκαν μέσα στο κτίριο της σχολής επί της οδού Πατησίων και ξεκίνησαν τη λειτουργία του ανεξάρτητου ραδιοφωνικού σταθμού του Πολυτεχνείου. Ο πομπός κατασκευάστηκε μέσα σε λίγες ώρες στα εργαστήρια της σχολής Ηλεκτρολόγων Μηχανικών από τον Γιώργο Κυρλάκη. Το, πλέον ιστορικό, μήνυμά τους ήταν: «Εδώ Πολυτεχνείο! Λαέ της Ελλάδας το Πολυτεχνείο είναι σημαιοφόρος του αγώνα μας, του αγώνα σας, του κοινού αγώνα μας ενάντια στη δικτατορία και για την Δημοκρατία». Εκφωνητές του σταθμού ήταν η Μαρία Δαμανάκη, ο Δημήτρης Παπαχρήστος και ο Μίλτος Χαραλαμπίδης.[7] Το πρώτο βράδυ της κατάληψης του Πολυτεχνείου μια ομάδα περίπου εκατό χουντικών νεολαίων της οργάνωσης Κόμμα 4ης Αυγούστου (Κ4Α) του Κώστα Πλεύρη μαζί με ασφαλίτες και παρακρατικούς αποφάσισαν να οργανώσουν εισβολή στο Πολυτεχνείο, αλλά ελλείψει σχεδιασμού και ηγεσίας περιορίστηκαν στην παρεμπόδιση της τροφοδοσίας των φοιτητών από εξωτερικές ομάδες περιφρούρησης.[8]
Οι διαδηλώσεις, τα συλλαλητήρια και οι εκδηλώσεις ενάντια στο καθεστώς της Χούντας αυξήθηκαν. Κυρίως στην Αθήνα αλλά και σε σημεία της επαρχίας δημιουργήθηκαν συνθήκες εξέγερσης. Από τις 14 Νοεμβρίου μέχρι και τις 17 Νοεμβρίου (και πιο περιορισμένα μέχρι τις 18 Νοεμβρίου) στήθηκαν οδοφράγματα και διεξήχθησαν οδομαχίες μεταξύ εξεγερμένων και αστυνομίας. Τη νύχτα της 16ης Νοεμβρίου η ίδια ομάδα νεολαίων του Κ4Α που είχε συγκεντρωθεί το πρώτο βράδυ, μεταξύ των οποίων ο μελλοντικός αρχηγός της Χρυσής Αυγής Νίκος Μιχαλολιάκος, εκτός όσων είχαν αποφασίσει να συνδράμουν τις δυνάμεις καταστολής, όπως ο Ηλίας Τσιαπούρης, που μαζί με άλλους παρακρατικούς πυροβολούσε διαδηλωτές από την ταράτσα του Υπουργείου Δημοσίας Τάξεως, συγκεντρώθηκαν έξω από τα γραφεία της οργάνωσης, στη διασταύρωση των οδών Μπουμπουλίνας και Αλεξάνδρας. Διασκορπίστηκαν, ωστόσο, μετά την επίθεση ενός αγήματος αστυνομικών που δεν αντιλήφθηκε την ταυτότητά τους.[8]
Στις 3 π.μ. της 17ης Νοεμβρίου, και ενώ οι διαπραγματεύσεις για ασφαλή αποχώρηση των φοιτητών από το χώρο του Πολυτεχνείου βρίσκονταν σε εξέλιξη, αποφασίστηκε από την μεταβατική κυβέρνηση η επέμβαση του στρατού και ένα από τα τρία άρματα που είχαν παραταχθεί έξω από τη σχολή, γκρέμισε την κεντρική πύλη. Κατά την είσοδο του άρματος συνθλίβονται 2–3 φοιτητές που βρίσκονται πίσω από την πύλη (γεγονός «λίαν πιθανό αλλά ανεπιβεβαίωτο» σύμφωνα με το πόρισμα του εισαγγελέα Τσεβά).[9] Επίσης, από τα συντρίμμια τραυματίστηκε σοβαρά, με συντριπτικά κατάγματα στα πόδια, η φοιτήτρια Πέπη Ρηγοπούλου.[10] Ο σταθμός του Πολυτεχνείου έκανε εκκλήσεις στους στρατιώτες να αψηφήσουν τις εντολές των ανωτέρων τους και στη συνέχεια ο εκφωνητής απήγγειλε τον Ελληνικό Εθνικό Ύμνο. Η μετάδοση συνεχίστηκε ακόμα και μετά την είσοδο του άρματος στον χώρο της σχολής. Οι φοιτητές που είχαν παραμείνει στο Πολυτεχνείο, μαζεύτηκαν στο κεντρικό προαύλιο, ψάλλοντας τον εθνικό ύμνο. Η πτώση της πύλης ακολουθήθηκε από την είσοδο μιας μονάδας ενόπλων στρατιωτών των ΛΟΚ που οδήγησαν τους φοιτητές, χωρίς βια, έξω από το Πολυτεχνείο, μέσω της πύλης της οδού Στουρνάρη. Οι αστυνομικές δυνάμεις που περίμεναν στα δυο πεζοδρόμια της Στουρνάρη επιτέθηκαν στους φοιτητές, την έξοδο των οποίων αποφασίζουν (σύμφωνα και με το πόρισμα του εισαγγελέα Τσεβά) να περιφρουρήσουν κάποιοι από τους στρατιώτες, οι οποίοι σε ορισμένες περιπτώσεις επενέβησαν και εναντίον των αστυνομικών που βιαιοπραγούσαν στους φοιτητές. Πολλοί φοιτητές βρήκαν καταφύγιο σε γειτονικές πολυκατοικίες. Ελεύθεροι σκοπευτές της αστυνομίας άνοιξαν πυρ από γειτονικές ταράτσες, ενώ άνδρες της ΚΥΠ καταδίωξαν τους εξεγερθέντες. Οι εκφωνητές του σταθμού του Πολυτεχνείου παρέμειναν στο πόστο τους και συνέχισαν να εκπέμπουν για 40 λεπτά μετά την έξοδο, οπότε συνελήφθησαν.[10][11]
Οι νεκροί του Πολυτεχνείου
Στρατιώτες και αστυνομικοί έβαλαν με πραγματικά πυρά κατά πολιτών μέχρι και την επόμενη μέρα, με συνέπεια αρκετούς θανάτους στον χώρο γύρω από το Πολυτεχνείο, αλλά και στην υπόλοιπη Αθήνα. Η πρώτη επίσημη καταγραφή τον Οκτώβριο του 1974, από τον εισαγγελέα Δημήτρη Τσεβά, εντόπισε 18 επίσημους ή πλήρως βεβαιωθέντες νεκρούς και 16 άγνωστους «βασίμως προκύπτοντες».[9] Ένα χρόνο αργότερα ο αντιεισαγγελέας εφετών Ιωάννης Ζαγκίνης έκανε λόγο για 23 νεκρούς, ενώ κατά τη διάρκεια της δίκης που ακολούθησε προστέθηκε ακόμη ένας. Οι πρώτες δημοσιογραφικές προσπάθειες για την καταγραφή των γεγονότων μιλούσαν για 59 νεκρούς ή και 79 θύματα, με βάση τον κατάλογο Γεωργούλα.[12] Σύμφωνα με έρευνα του Διευθυντή Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, Λεωνίδα Καλλιβρετάκη το 2003, ο αριθμός των επωνύμων νεκρών ανέρχονταν σε 24, ενώ αυτός των νεκρών αγνώστων στοιχείων σε 16.[1]
Ο Χρήστος Λάζος υποστήριξε ότι οι νεκροί είναι 83 και ίσως περισσότεροι. Ανάμεσά τους ο 19χρονος Μιχάλης Μυρογιάννης, ο μαθητής λυκείου Διομήδης Κομνηνός και ένα πεντάχρονο αγόρι που εγκλωβίστηκε σε ανταλλαγή πυρών στου Ζωγράφου. Κατά τη δίκη των υπευθύνων της χούντας υπήρξαν μαρτυρίες για τον θάνατο πολλών πολιτών κατά τη διάρκεια της εξέγερσης. Τέλος χιλιάδες σύμφωνα με εκτιμήσεις ήταν οι τραυματίες πολίτες.[13]
Η δίκη για τα γεγονότα
Στις 30 Δεκεμβρίου του 1975 και μετά από ακροαματική διαδικασία 2,5 μηνών και διάσκεψη 6 ημερών ενώπιον του πενταμελούς εφετείου Αθηνών, εκδόθηκε η απόφαση του δικαστηρίου το οποίο κήρυξε ένοχους τους 20 από τους 32 κατηγορούμενους, αθωώνοντας 12. Οι κύριες ποινές που επιβλήθηκαν ήταν:
- Δημήτριος Ιωαννίδης (αρχηγός της ΕΣΑ την περίοδο της εξέγερσης): 7 φορές ισόβια για ηθική αυτουργία σε 7 ανθρωποκτονίες από πρόθεση και 25 χρόνια κάθειρξη κατά συγχώνευση για ηθική αυτουργία σε 38 απόπειρες ανθρωποκτονιών και πρόκληση διάπραξης κακουργημάτων, καθώς και διαρκής στέρηση των πολιτικών του δικαιωμάτων.
- Γεώργιος Παπαδόπουλος (εν ενεργεία δικτάτορας την περίοδο της εξέγερσης): 25 χρόνια κάθειρξη για απλή συνέργεια σε ανθρωποκτονίες από πρόθεση και απόπειρες ανθρωποκτονιών, καθώς και δεκαετής στέρηση των πολιτικών του δικαιωμάτων.
- Σταύρος Βαρνάβας (αντιστράτηγος Ε.Α.): 3 φορές ισόβια για ηθική αυτουργία σε 3 ανθρωποκτονίες από πρόθεση και 25 χρόνια κάθειρξη κατά συγχώνευση για ηθική αυτουργία σε 17 απόπειρες ανθρωποκτονιών και πρόκληση διάπραξης κακουργημάτων, καθώς και διαρκής στέρηση των πολιτικών του δικαιωμάτων.
- Νικόλαος Ντερτιλής (ταξίαρχος Ε.Α.): ισόβια κάθειρξη και διαρκής στέρηση των πολιτικών του δικαιωμάτων για ανθρωποκτονία από πρόθεση του διερχόμενου Μιχαήλ Μυρογιάννη.
- Άλλοι τέσσερις ανώτατοι αξιωματικοί σε 25 χρόνια κάθειρξη κατά συγχώνευση για ηθική αυτουργία σε συνολικά 12 ανθρωποκτονίες και 56 απόπειρες ανθρωποκτονιών, καθώς και δεκαετής στέρηση των πολιτικών τους δικαιωμάτων.
- Άλλοι 12 κατηγορούμενοι σε μικρότερες ποινές, από 5 μήνες έως 10 χρόνια κάθειρξη για διάφορες κατηγορίες, κυρίως για ηθική αυτουργία σε επικίνδυνες σωματικές βλάβες. Οι ποινές κάτω του ενός έτους, ήταν εξαγοράσιμες.[14]
Συνέπειες - απόηχος
Η αιματηρή καταστολή της εξέγερσης, που –όπως προκύπτει από την επισκόπηση του καταλόγου των καταγεγραμμένων νεκρών– χαρακτηρίσθηκε από δολοφονίες πολιτών ακόμη και δυο μέρες μετά τη στιγμή της εισόδου του τανκ στον περίβολο του Πολυτεχνείου, με κύρια αιτία την κήρυξη στρατιωτικού νόμου, προκάλεσε ποικίλες αντιδράσεις.
Τα γεγονότα του Πολυτεχνείου υπήρξαν σταθμός στη διαμόρφωση της ταυτότητας της σύγχρονης ελληνικής Αριστεράς, από την οποία θεωρούνται ως κορυφαία εκδήλωση αυθόρμητης εξέγερσης, αντιαυταρχισμού.
Ο επίσημος εορτασμός της επετείου της εξέγερσης κάθε 17η Νοεμβρίου καθιερώθηκε το 1981, από την τότε νεοεκλεγείσα κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ.
Παράλληλα γεγονότα
Η ανεπιτυχής απόπειρα πραξικοπήματος του Ιωαννίδη στις 15 Ιουλίου του 1974 ενάντια στον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο Γ´ και μετέπειτα Πρόεδρο της Κύπρου, συνέπεσε με την εισβολή της Τουρκίας στην Κύπρο. Τα γεγονότα προκάλεσαν την πτώση του στρατιωτικού καθεστώτος και δήλωσαν την απαρχή της περιόδου της μεταπολίτευσης. Ο Κωνσταντίνος Καραμανλήςπροσκλήθηκε από την αυτοεξορία του στη Γαλλία και διορίστηκε Πρωθυπουργός της Ελλάδας στο πλευρό του προέδρου Γκιζίκη. Η κοινοβουλευτική δημοκρατία επανήλθε και οι βουλευτικές εκλογές της 17ης Νοεμβρίου 1974 ήταν οι πρώτες ελεύθερες εκλογές μετά από μια δεκαετία. Λίγες ημέρες αργότερα, στις 8 Δεκεμβρίου, διεξήχθη δημοψήφισμα για τη μορφή του πολιτεύματος στο οποίο επικράτησε η αβασίλευτη δημοκρατία.
wikipedia
Παραπομπές
- Καλλιβρετάκης 2004, σελ. 44-5
- ↑ Σπύρος Σακελλαρόπουλος, «Τα αίτια της πτώσης της δικτατορίας», Ελευθεροτυπία, 20 Απριλίου 2007. Ανακτήθηκε στις 11 Οκτωβρίου 2007.
- ↑ 3,0 3,1 Sansimera.gr, «Η κατάληψη της νομικής». Ανακτήθηκε στις 11/10/2007.
- ↑ Sansimera.gr, «Βιογραφίες - Κώστας Γεωργάκης». Ανακτήθηκε στις 11 Οκτωβρίου 2007.
- ↑ Το Καποδιστριακό, «Εκδήλωση μνήμης για τα γεγονότα της Νομικής Σχολής την 21η Φεβρουαρίου», 1 Μαρτίου 2007. Ανακτήθηκε στις 11 Οκτωβρίου 2007.
- ↑ Πέτρος Ευθυμίου, «Μάης '68: Ο απόηχος στην Ελλάδα»[νεκρός σύνδεσμος], Το Βήμα, 10 Μαΐου 1998. Ανακτήθηκε στις 11 Οκτωβρίου 2007.
- ↑ Αθήνα 9.84 - Μουσείο Ραδιοφωνίας, - «Ραδιοσταθμός "Εδώ Πολυτεχνείο"». Ανακτήθηκε στις 11 Οκτωβρίου 2007. Αρχειοθετημένο.
- ↑ 8,0 8,1 Δημήτρης Ψαρράς (15-11-2013). «Οι «χρυσαυγίτες» στο Πολυτεχνείο του ’73». Η Εφημερίδα των Συντακτών. Ανακτήθηκε στις 17-11-2017.
- ↑ 9,0 9,1 «14-10-1974: Πόρισμα Τσεβά για Πολυτεχνείο». Ανακτήθηκε στις 17 Νοεμβρίου 2008.
- ↑ 10,0 10,1 Το ΒΗΜΑ onLine, «Ο στρατιώτης-οδηγός του τανκ που γκρέμισε την πύλη του Πολυτεχνείου σπάει τη σιωπή του και μιλάει πρώτη φορά για το μακελειό της 17ης Νοεμβρίου 1973», 09 Νοεμβρίου 2003. Ανακτήθηκε στις 12 Οκτωβρίου 2007.
- ↑ Βλάσης Βλασίδης, «Η πολιορκία και η επέμβαση»[νεκρός σύνδεσμος], Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων. Ανακτήθηκε στις 12 Οκτωβρίου 2007.
- ↑ ChiosNews.com, «Πρώτη επίσημη έρευνα για το Πολυτεχνείο», 16 Νοεμβρίου 2003. Ανακτήθηκε στις 19 Νοεμβρίου 2007.
- ↑ Χρήστος Λάζος, «Ελληνικό φοιτητικό κίνημα 1821-1973», εκδόσεις Γνώση, 1987. Ανακτήθηκε στις 12 Οκτωβρίου 2007. Αρχειοθετημένο
- ↑ Εφημερίδα Μακεδονία, 31 Δεκεμβρίου 1975, σελίδες 1 και 5.
- ↑ «Ο Κωστής Κορνέτης συνθλίβει έναν μεταπολιτευτικό μύθο για το Πολυτεχνείο». LiFO. Ανακτήθηκε στις 2016-11-02
Βιβλιογραφία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- Καλλιβρετάκης, Λεωνίδας (2004). Πολυτεχνείο ’73: ρεπορτάζ με την Ιστορία: Οι μαρτυρίες, οι φοιτητικές αντιδικτατορικές οργανώσεις, τα ντοκουμέντα. Β´. Αθήνα: Φιλιππότη, σελ. 38-55.
Εδώ Πολυτεχνείο: επίκαιρα μαθήματα ιστορίας με μια ταινία & τέσσερα ντοκιμαντέρ
Ενάντια σε όλους όσοι θέλουν να σβήσουν από τη μνήμη ενός λαού την αλήθεια για να εξυπηρετήσουν με μυθωδίες την ατζέντα τους, μια ταινία και τέσσερα ντοκιμαντέρπαραδίδουν μαθήματα ιστορίας για την εξέγερση του Πολυτεχνείου.
Η ταινία "Εδώ Πολυτεχνείο" είναι η πρώτη του Δημήτρη Μακρή ("Καγκελόπορτα", "Το Φράγμα", "Κουρεμένα Κεφάλια. Κεκαρμένοι", "Χαιρέτα μας τον πλάτανο") και γυρίστηκε στην Ιταλία, καθώς τότε ο σκηνοθέτης σπούδαζε στο Μιλάνο.
Ο Μακρής, μόλις πληροφορήθηκε τα γεγονότα, αποφάσισε αμέσως να δημιουργήσει μια ταινία-μανιφέστο για όσα διαδραματίστηκαν στο Πολυτεχνείο.
Μαζί με τον Δημοσθένη Δεφαράνα και το Νίκο Σταυρόπουλο, έγραψαν το σενάριο και ξεκίνησαν άμεσα τα γυρίσματα, για να πληροφορηθούν οι Ευρωπαίοι τον αγώνα των φοιτητών κατά της δικτατορίας και να ευαισθητοποιηθεί η κοινή γνώμη.
Ο δημιουργός της ταινίας, που δεν διεκδικεί δάφνες μιας άρτιας παταγωγής -και πως θα μπορούσε άλλωστε-, αλλά τους επαίνους για την προσπάθειά του να κινηματογραφήσει κάτω από αντίξοες συνθήκες ένα ηρωικό και συνάμα τραγικό γεγονός, που ακόμη έκαιγε, επιχείρησε και κατάφερε εν πολλοίς να δώσει μία ρεαλιστική οπτική, παρότι οι περισσότερες σκηνές κινηματογραφήθηκαν στο Μιλάνο.
Του αξίζουν επίσης πολλά μπράβο για το δέσιμο των δραματοποιημένων σκηνών με τις πραγματικές εικόνες από το Πολυτεχνείο. Λόγω της κατάστασης, αλλά και της εποχής, η μεγαλύτερη δυσκολία που είχε ο σκηνοθέτης ήταν να βρει το υλικό για το Πολυτεχνείο.
Χρησιμοποίησε, όπως ήταν λογικό, φωτογραφίες και κινηματογραφικό υλικό που έφερε κρυφά από την Αθήνα και που είχαν τραβήξει κυρίως Έλληνες φωτορεπόρτερ, αλλά και ξένοι συνάδελφοί τους. Παρόλες τις δυσκολίες, ο Μακρής κατάφερε να προχωρήσει τα γυρίσματα και να προσφέρει ένα κινηματογραφικό ιστορικό ντοκουμέντο.
Και μόνο ότι αφηγητής και σχολιαστής της ταινίας, στην ελληνική εκδοχή της, ήταν ο Αλέκος Παναγούλης δίνει μια άλλη διάσταση στην αξία της. Παραλλήλως στην ιταλική έκδοση αφηγητής ήταν ο γερουσιαστής Ουμπέρτο Τερατσίνι, ένας αγωνιστής αντιφασίστας και μέλος του Ιταλικού Κομμουνιστικού Κόμματος.
Επιπλέον, πρέπει να αναφερθεί ότι στις δραματοποιημένες σκηνές πρωταγωνίστησαν οι Ιταλοί ηθοποιοί Τοργκουάτο Τέσαριν, Τζόρτζιο Μόντενα, Τζιλιάνο Καζέλι, Λίλιο Λαμπέρτι, Ντανιέλα Μορέτι και άλλοι, ενώ η μουσική του Μίκη Θεοδωράκη ταιριάζει απόλυτα στην ηλεκτρισμένη ατμόσφαιρα της εποχής και της εξέγερσης.
Τελικά, η ταινία παρουσιάστηκε την πρώτη μέρα του Φεστιβάλ της Βενετίας, το 1974. Μάλιστα ήταν η μοναδική ταινία που προβαλλόταν εκείνη τη μέρα, καθώς το φεστιβάλ ήταν αφιερωμένο στον αντιφασιστικό αγώνα.
Και τέσσερα ντοκιμαντέρ
Σε αντίθεση με τη μοναδική ταινία που γυρίστηκε για το Πολυτεχνείο, τα ντοκιμαντέρ είναι πολλά, απ' τα οποία ορισμένα είναι παραγωγής ΕΡΤ. Aκολουθούν τέσσερα ντοκιμαντέρ για την εξέγερση του Νοέμβρη του 1973 για την εποχή και την κατανόηση της πολιτικής κατάστασης - τι προηγήθηκε και τι επακολούθησε - με ολοκληρωμένη αφήγηση.
Μαρτυρίες
Το ντοκιμαντέρ του πολύπειρου διευθυντή φωτογραφίας και μοντέρ, Νίκου Καβουκίδη "Μαρτυρίες" είναι ένα πολυσήμαντο κινηματογραφικό χρονικό, που αρχίζει με την εξέγερση του Πολυτεχνείου, το Νοέμβριο του 1973 και προχωρά μέχρι το δεύτερο χρόνο της μεταπολίτευσης.
Ο Καβουκίδης καταγράφει με συγκινησιακή φόρτιση και εκφραστικότητα, σημαντικές στιγμές και γεγονότα της εποχής, ανατρέχει στο παρελθόν για να διαφωτίσει την ιστορική περίοδο του Πολυτεχνείου, αλλά και των μετέπειτα γεγονότων.
Στο ιδιαίτερης δυναμικής ντοκιμαντέρ υπάρχουν και πολλά πλάνα από γεγονότα που ακολούθησαν αυτά του πολυτεχνίου, όπως η πτώση της χούντας, τον ερχομό του Κωνσταντίνου Καραμανλή, την επιστροφή των εξόριστων Αριστερών, την πρώτη προεκλογική εκστρατεία, την ορκωμοσία της πρώτης εκλεγμένης δημοκρατικά κυβέρνησης, την κηδεία του ποιητή Κώστα Βάρναλη κα.
Εκτός από τη σκηνοθεσία, ο Νίκος Καβουκίδης έχει γράψει το σενάριο και είχε τη διεύθυνση φωτογραφίας, ενώ ακούγονται μουσικές και τραγούδια των Μίκη Θεοδωράκη και Διονύση Σαββόπουλου.
Στην αφήγηση συμμετέχουν οι Κίττυ Αρσένη, Στέλιος Λιονάκης, Αριστούλα Ελληνούδη, Νίκος Κλάβας, Σοφία Ρούμπου, Νίκος Αρμάος, Χρήστος Τσάγκας.
Χρονικό της Δικτατορίας 1967-1974
Στην πραγματικότητα, το «Χρονικό της Δικτατορίας 1967-1974» του Παντελή Βούλγαρη είναι ένα υλικό που γλίτωσε από τη λογοκρισία και το κυνηγητό της χούντας για να μονταριστεί μετά από χρόνια και να αποτελέσει ένα ιστορικό ντοκουμέντο για την επταετία και το Πολυτεχνείο.
Ο ίδιος ο Παντελής Βούλγαρης, που εκείνη την εποχή δούλευε στα γυρίσματα ταινίας του Δήμου Θέου, είχε πει κάποτε ότι "σε αυτό το φιλμ υπάρχει ότι καταφέραμε εμείς που μείναμε στον τόπο. Συμμετείχαν όλοι. Ο Αγγελόπουλος, η Μαρκετάκη, ο Φέρρης, ο Βαλτινός. Ήταν, όμως, μια ταινία που άρχισε να φθίνει, γιατί άλλους τους συνελάμβαναν και άλλοι φεύγανε».
Το υλικό έφτασε στο Παρίσι όπου ο Κώστας Γαβράς το είδε και έστειλε στον Βούλγαρη μία μηχανή 16 mm και φιλμ για να συνεχιστεί η κινηματογράφηση.
Στα αξιοσημείωτα ότι ένας από τους κινηματογραφιστές που συμμετείχε στο "Χρονικό της Δικτατορίας 1967-1974" ήταν και ο Νίκος Καβουκίδης, που το 1975 είχε ολοκληρώσει το δικό του σπουδαίο ντοκιμαντέρ "Μαρτυρίες".
Η αληθινή ιστορία της 17 Νοέμβρη
Το ντοκιμαντέρ του Στέλιου Κούλογλου (σενάριο), σε σκηνοθεσία Ηλία Αποστολίδη, που στηρίζεται σε αποκαλυπτικές μαρτυρίες, χρησιμοποιεί για πρώτη φορά κι έγχρωμο υλικό από την εξέγερση του Πολυτεχνείου και την εποχή.
Επίσης, ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει ότι για πρώτη φορά, μέσα από τις διηγήσεις των φοιτητών, που άρχισαν την κατάληψη του Πολυτεχνείου στις 14 Νοεμβρίου, αποκαλύπτεται ότι όλα ξεκίνησαν τυχαία, από μία λανθασμένη πληροφορία, όπως και τα παρασκήνια που οδήγησαν στο κίνημα του Ναυτικού το Μάιο του '73.
Ημέρες Πολυτεχνείου
Εξαιρετικού ενδιαφέροντος ντοκιμαντέρ με πολλά πλάνα από τα γεγονότα στο Πολυτεχνείο καθώς και μαρτυρίες από πρωταγωνιστές της εξέγερσης, αλλά και ανθρώπους που βρέθηκαν εκεί για να καταγράψουν τα ιστορικά γεγονότα.
Κείμενα, συνεντεύξεις, παρουσίαση από το δημοσιογράφο Δημήτρη Παπαναγιώτου (για 16 χρόνια διευθυντής της "Καθημερινής" και μετέπειτα διευθυντής του Γραφείου Τύπου του Προέδρου της Δημοκρατίας Κωστή Στεφανόπουλου). Μοντάζ Τ. Κουμουνδούρος, σκηνοθεσία και επιμέλεια παραγωγής Ηλίας Μασούρας. Η παραγωγή (1975 ή 1976) ήταν της ΕΡΤ.
Τόσο η ταινία του Δημήτρη Μακρή και τα τέσσερα παραπάνω ντοκιμαντέρ οι ενδιαφερόμενοι είναι διαθέσιμα στο διαδίκτυο.
"Το Πολυτεχνείο ζει και εμείς έχουμε πεθάνει"
Όλα όσα έγιναν στις 17 Νοεμβρίου του 1973 "θα έπρεπε να αποτελούν για τους Έλληνες κινηματογραφιστές μία από τις πιο αξιοποιήσιμες αληθινές ιστορίες της σύγχρονης Ελλάδας, καθώς, πέρα από την ιστορικο-πολιτική σημασία που έχει, αποτελεί μία εξαιρετική ευκαιρία για μια ταινία μυθοπλασίας. Δεν είναι λίγες οι ιστορίες που ακούσαμε από φίλους, συγγενείς, γνωστούς, οι οποίες αναπτύχθηκαν μέσα στο Πολυτεχνείο, δίπλα και έξω απ' αυτό. Ιστορίες που θα μπορούσαν εύκολα να ενεργοποιήσουν τη φαντασία ενός σκηνοθέτη, να δώσουν το έναυσμα σε ένα σεναριογράφο. Και δεν είναι μόνο οι ιστορίες. Είναι και το φωτογραφικό υλικό, που υπάρχει από τους τότε αξιόλογους φωτορεπόρτερ ή τα ολιγόλεπτα παράνομα φιλμάκια που θα μπορούσαν να πυροδοτήσουν την έμπνευση και να γεμίσουν τις λευκές σελίδες ενός σεναριογράφου. Κι όμως μετά από 45 χρόνια οι ταινίες που έχουν γυριστεί για το Πολυτεχνείο είναι απροσδόκητα η εξής μία! Αυτή του Δημήτρη Μακρή, "Εδώ Πολυτεχνείο", που τη γύρισε αμέσως μετά τα δραματικά γεγονότα και προβλήθηκε το 1974" σημειώνει σε ρεπορτάζ του το ΑΠΕ-ΜΠΕ.
"Μία ταινία, που φτιάχθηκε με ελάχιστα μέσα, αλλά με πολύ κέφι, ενθουσιασμό, με φροντίδα για το υλικό, με προσήλωση στο χρέος απέναντι στον αγώνα των φοιτητών και την ιστορία. Και μιλάμε ουσιαστικά για ένα δραματοποιημένο ντοκιμαντέρ και όχι για μια καθαρή ταινία μυθοπλασίας, κάτι απόλυτα φυσιολογικό για την εποχή, που ακόμη το αίμα ήταν ζεστό και τα πάθη ήταν στα ύψη. Σε μια εποχή που ο λαός ήταν έτοιμος να βγει από το γύψο, μετά από επτά χρόνια δικτατορίας και ήταν αισιόδοξος ότι όλα θα πάνε καλύτερα. Κι όμως η εξέγερση του Πολυτεχνείου κινηματογραφικά θάφτηκε. Ένα από τα ελληνικά παράδοξα. Σαφή απάντηση δύσκολα θα δοθεί. Με όσους και να μιλήσεις για το θέμα αυτό, θα ακούσεις μονότονα, διάφορα "ίσως", "αν", "θα μπορούσε, αλλά" και άλλα παρεμφερή.
Ίσως το μυστικό να κρύβεται σε μια παρατήρηση του Βασίλη Βασιλικού, σε κείμενό του που έγραψε πριν από δέκα χρόνια, με αφορμή το Πολυτεχνείο.
Ο συγγραφέας είχε γράψει ότι "ο Λαμπράκης ζει, ο Παναγούλης ζει, το Πολυτεχνείο ζει και εμείς έχουμε πεθάνει".
Λαμπρό παράδειγμα κινηματογραφιστή νέας γενιάς αυτό του Ανδρέα Χατζηπατέρα που έφερε την ιστορία του Μανώλη Γλέζου στη μεγάλη οθόνη.
